Ахсынньы 16 — 21 күннэригэр Баатаҕай орто оскуолата улуус учууталларын өрөспүүбүлүкэтээҕи учууталлар таһымнарын үрдэтии кууруһугар түмтэ. Манна сүүстэн тахса улууспут бары оскуолаларыттан учууталлар кэлэн кыттыыны ыллылар, үөрэннилэр, уонна уоппут атастастылар. «Үөрэх баар — бараммат баай» диэн өс хоһоон наһаа да сөпкө этиллибит эбит. Сыл аайы сайдыы, уларыйыы, саҥа сүүрээни киллэрэрин бары бэркэ билэн олоробут. Онон, үүнэр — сайдар суолу бары тобула, көрдүү, сайыннара сатыыр буоллахпыт. Ол эрээри, Дьокуускай куоракка билиини үрдэтинэ учуутал баҕа өттүнэн барара — кэлэрэ үгүс элбэх уустуктардаах. Хоту олорор учууталга бырайыас, айан ыарахана элбэх толкуйу үөскэтэр. Ордук элбэх оҕолоох, эдэр учууталларга уонна саҥа үлэлэрин саҕалааччыларга. Онон, Дьокуускайтан С.Н.Донской-ll аатынан Үөрэҕирии сайдыытын уонна учууталлар таһымнарын үрдэтии үнүстүтүүттэн чулуулартан чулуу мэтэдьиистэрэ улууспутугар кэлэн үөрэтэллэрэ, санаа атастаһаллара, биһиэхэ мэтэдьиичискэй көмө оҥороллоро олус сыаналаах. Кинилэр 2020 сыллаахтан «Арктика учуутала» бырайык чэрчитинэн сүрдээх киэҥ далааһыннаах үлэлэри ыыттылар. Биһиги учууталларбыт үлэлэрин, уопуттарын туһунан иһитиннэриилэри истэн, сүбэ — ама биэрэллэрэ биһиэхэ олус табыгастаах ньыма, туспа хайысхалаах диэххэ сеп. Кимнээх кэлэн үөрэтэн — такайан бардылар диэн интириэһиргээн төрөппүттэр, Дьааҥыбыт дьоно, салайааччылартан ыйыталаһан ааспыттара киһини сэргэхситэр уонна санааны сөргүтэр. Биһиги лиэктэрдэртэн элбэххэ үөрэннибит, биир сүөм үрдээтибит диэн сананныбыт. Бу олох кылгас бириэмэ иһигэр бука барыбытыгар сарсыарда 9 чаастан саҕалаан, киэһээ хойукка диэри үлэлээн, сүбэлээн, үөрэтэн — такайан күннээҕи олохпут бириэмэтэ олох биллибэккэ ааспытыттан соһуйан хааллыбыт.
Оҕолору үөрэтии араас кистэлэҥнэрин, хайысхаларын, билиилэрин хаҥатаары, сонун уларыйыылары үөрэтээри улууспут араас нэһилиэктэриттэн, биһиги оскуолабытыттан учууталларбыт утаппыттыы хас биирдии лиэксийэни астынан иһиттилэр, ону тэҥэ үлэлэрин уопутуттан кэпсээн, санаа үллэстэн кэрэхсэттилэр. Айымньылаах, ис дириҥ өйдөбүллээх, инникигэ эрэллээх үлэлээх учууталлардаахпытыттан үөрдүбүт, киэҥ тутта иһиттибит. Дьэ, маны этэн эрдэхтэрэ, учуутал барахсан күн аайы үөрэнэр диэн. Учуутал үөрэнэр, үүнэр — сайдар, үөрэнээччилэрин туһугар сүүрэр-көтөр, ону таһынан дьиэ кэргэнин көрөр, тулалыыр эйгэтин харыстыыр, көрөр — истэр. Оттон кини хаһан сынньанар? Ол туһунан кини санаабат.
Баатаҕай орто оскуолатыгар Өрөспүүбүкэбит чулууттан — чулуу мэтэдьиис — лиэктэрдэрэ кэлэн үөрэтэн бардылар. Кинилэр хас биирдии уруогу ырытыылара, лиэксийлэрэ, сүбэлэрэ — амалара олус дириҥ ис хоһооннохтор, инникигэ эрэли үөскэтэллэр. Ол курдук умсугутуулаахтык үөрэтэн, улууспут хас биирдии учууталын үөрэх — билии аартыгар угуйдулар, сайыннардылар.
Түмүкпэр, улууспут бары учууталларын, иитээччилэрин ааттарыттан махтаныахпыт этэ Любовь Николаевна Андросоваҕа нуучча тылын учууталларыгар уонна улууспут IX-XI кылаас үөрэнээччилэригэр сүрдээх улахан билиини биэрбитигэр, Людмила Николаевна Прокопьеваҕа түөрдүөнтэн тахса алын кылаас учууталларыгар дириҥ ис хоһоонноох лиэксийэлэрин уонна биирдиилээн мэтэдьиидьэскэй көмөтүгэр, Сардаана Васильевна Третьяковаҕа иитэр — салайар үлэни тэрийиигэ кылаас салайааччыларыгар, психологтарга, социальнай педагогтарга сүбэлэри, тэрээһиннэри, иһитиннэриилэри билиһиннэрбитигэр. Салгыы махтаныа этибит математика курдук уустук биридимиэккэ учууталлары уонна IX-XI кылаас үөрэнээччилэрин үөрэппит — такайбыт Марина Ивановна Баишеваҕа. Оҕо уһуйааннарын иитээччилэригэр дириҥ ис хоһоонноох, туһалаах лиэксийэлэри билиһиннэрбит Татьяна Вячеславовна Колмогороваҕа, элбэх араас хайысхалаах үлэ көруҥнэрин билиһиннэрбитигэр. Бука бары дуоһуйа үөрэннибит, элбэҕи биллибит.
Дьэ, маны этэн эрдэхтэрэ, учуутал кун-түүн үөрэнэр уонна үөрэтэр диэн. Салгыы махтал истиҥ тылларын тириэрдэбит Баатаҕай орто оскуолатын кэлэктиибин учууталларыгар, улэһиттэригэр уонна дириэктэр Людмила Николаевна Григорьеваҕа. Кини салайар кэлэктиибэ уонна тус бэйэтэ сүрдээх тэрээһиннээх, түбүктээх кууруһу салайан, сүурэн — көтөн, хас биирдиибитигэр болҕомто ууран, улууспут учууталлара туоһу суруктаах уонна уопуттарын атастаспыттарын кэрэһэлиир Сэртипикээттээх, үөрэн — көтөн олорор нэһилиэктэригэр айаннаатылар.
Этэҥҥэ, Дьааҥыбыт учууталларын уонна иитээччилэрин ааттарыттан С.Н.Донской-ll аатынан Үөрэҕирии сайдыытын уонна учууталлар таһымнарын үрдэтэр үнүстүтүүт үтүмэн үгүс үйэлэргэ аата ааттана, суон сураҕыра туруохтун диэн алгҕатаҕым буолуохтун.
Анна Николаевна Стручкова, Үөһээ-Дьааҥы улууһун Баатаҕай орто оскуолатын учуутала
