Маннык омуктуу, нууччалыы, сахалыы эҕэрдэ истиӊ тылларынан кулун тутар 4 күнүгэр Болугурга биһиги оскуолабытыгар ытыктыыр учууталбыт, РСФСР үтүөлээх учуутала, Бүтүн Сойуустааҕы учууталлар сийиэстэрин кыттыылааҕа, саха тылын туһугар туруулаһааччы Валентина Семеновна Григорьева 80 сааһын туолар күнүгэр ананан, өрөспүүбүлүкэтээҕи саха, нуучча учууталларын интеграциялаах уруоктарыгар күрэх уонна Амма улууһун иһинэн оҕолорго филологияҕа научнай конференция тэрилиннэ.
Болугур оскуолата Саха өрөспүүбүлүкэтин Үөрэх үлэһиттэрин сайыннарар, таһымнарын үрдэтэр институту кытары ыкса ситимнээхтик үлэлиир. Ол курдук, былырыын Илин эӊэр улуустарыгар «Литературное свидание с Гоголем» диэн фестиваль тэрийбиппит. Онно Уус-Маайаттан, Томпоттон тиийэ, Амма улууһун оскуолаларыттан кэлэн, нуучча омук чулуу суруйааччытын Н.В.Гоголь айымньыларынан инсценировка, кинигэ закладкатын, айар сорудах көрүӊнэригэр күрэх ыыппыппыт. Институт нуучча тылын кафедратын старшай методиһа Варвара Васильевна Аммосова быһаччы салалтатынан бу көрсүһүү олус истиӊник ааспыта.
Аны быйыл 44 сыл тухары төрөөбүт дойдутугар оҕо аймаҕы кытта сылайбакка бодьуустаспыт, саха тылын учуутала, иитээччи, үөрэх чааһын сэбиэдиссэйэ, музей төрүттээччи, дьон итэҕэлин ылбыт дьокутаат, артыыс, улуус хаһыатын уопсастыбаннай кэрэспэндьиэнэ, «Кэскил» айар куруһуок салайааччыта Валентина Семеновна Григорьева 80 сааһын туолар үбүлүөйүнэн уруок күрэҕэ уонна конференция буолла.
Бу маннык күрэх-көрсүһүү «Плеяда талантливых педагогов Амгинского улуса» диэн бырайыак чэрчитинэн автор Сахаяна Юдовна Кожурова идеятынан тэриллибитэ. Маӊнайгы тэрээһин 2016 сыллаахха РСФСР үтүөлээх учуутала, Бүтүн Сойуустааҕы учууталлар сийиэстэрин кыттыылааҕа Маркел Тихонович Михайлов аатынан ааспыта. Онно эр дьон учууталларга күрэх, научнай конференция уонна тэрилтэнэн бырыайыак күрэҕэ буолбута.
Интегрированнай урок курэ5эр ыраах Өлөөн улууһуттан, Намтан, Уус-Алдантан, Дьокуускай куорат 1 уонна 26 нүөмэрдээх оскуолаларыттан, биһиги улууспутуттан Эмистэн, Абаҕаттан, Бөтүӊтэн, Сатаҕайтан, Амма-Наахараттан уонна Болугуртан 17 учуутал нуучча, саха тылыгар, литературатыгар уруок биэрдилэр.
Күндү учууталбыт туһунан сүрдээх истиӊ стендэ бэлэмнээтибит. Сэбиэскэй кэм саҕанааҕы малы: бэчээттиир массыыӊканы, радиоланы, радионы, паартаны, «Хотугу сулус» сурунааллары, хаһыаттары о.д.а быыстапкалаан уурдубут. Үөрэппит кылаастарын хаһыаттарын буллубут. Учууталбыт бэйэтэ «Кэскил» куруһуокка оҕолор айбыт хоһооннорунан, кэпсээннэринэн тахсар хаһыаттары сүрдээх кичэллээхтик уура сылдьар. (Ол суруйууларынан «Кэскиллиин кѳрсүһүү» диэн кинигэ тахсыбыта). Уруокка туттар, көрдөрөр матырыйаалын тус илиитинэн суруйан, уруһуйдаан оӊорбута эмиэ дэлэй.
Учууталбыт барахсан сыл аайы саха тылыгар үөрэх бастыӊнарыгар, айар кыымнаах оҕолорго «Уран тыл» диэн номинацияны туттарар. Ол оҕолорбут тустарынан киэн тутта стендэ бэлэмнээтибит.
Ыалдьыттарбыт сулбу-халбы кииртэлээн, 3 кабинетынан уруоктарын ыыталаан бардылар. Кылааска 3-түү эксперт баар. Уонна сорох учууталлар атын кабинеттарга олорон, уруоктары экраӊӊа онлайн көрдүлэр-иһиттилэр. «Уруоктары көрө» диэн анаан кэлбит педагогтар эмиэ бааллар. 5-11 кылаастарга ити курдук быыстала суох күнүс 3.40 дылы уруоктар бардылар. Бииртэн биир олус сэргэх, истиӊ, киэӊ далааһыннаах, аныгы ньымалардах уруоктары үөрэнээччилэрбит бэркэ сэӊээрэн, астынан көрдүлэр, үөрэннилэр.
Күрэххэ кыттар учууталлар тахсан баран, биһиги оҕолорбут туһунан бэртээхэй санааламмыттарын, астыммыттарын эттилэр. Оҕолор билиилэр-көрүүлэрэ киэӊ, көхтөөхтөр, саӊараллара, кэпсииллэрэ, хоруйдууллара толору диэн үөрбүттэр. Биһиги ити тыллартан бэйэбит да үөрдүбүт. Бу күрэх уратыта диэн – уруоктар бары саха, нуучча тылын, литературатын холбоон, интеграциялаан ыыппыттара.
Бу күн оҕолорбут даҕааһын аат, сыһыат, сомоҕо домох, киирии тыллар темаларыгар, литератураҕа улуу Пушкин уонна Күннүк Уурастыырап хоһооннорун, Суорун Омоллоон уонна А.Платонов айымньыларын тэӊнээһини, Макар Хара уонна Расул Гамзатов кыталык уонна туруйа туһунан хоһооннорун, В.Астафьев «Васюткино озеро», ЕГЭ, ОГЭ бэлэмнэниигэ көмөнү, төрөөбүт айылҕаҕа тапталы үөскэтэр айымньылары, Пушкин «Евгений Онегин» романын Дьуон Дьаӊылы тылбааһын үөрэттилэр, элбэҕи биллилэр.
Учууталлар уруоктарын ытыктабыллаах экспертэр Үөрэх институтуттан Аммосова Варвара Васильевна, Ядрихинская Февронья Васильевна, Амматтан үөрэх управлениетын методистара Кириллина Клара Романовна, Никитина Александра Андреевна, Огоюкина Екатерина Васильевна, Дьокуускайтан Амбросьева Галина Михайловна, «Болугур» МО баьылыгын солбуйааччыта Кожурова Сахаяна Юдовна, ветеран учуутал Павлова Альбина Васильевна, «Сыл бастыӊ учуутала» Михайлова Сахаяна Иннокентьевна сиэрдээхтик сыаналаатылар.
Маайыскай оскуолатын учууталлара (Марианна Артемовна Илларионова) кэлэн «Утварь старины» диэн бэртээхэй быыстапканы туруоран, дьону мустулар.
Оҕолорго Амма улууһун иһинэн филологияҕа научнай конференция саха, нуучча салааларынан арахсан үлэлээтэ. Абаҕаттан, Мээндигиттэн, Сатаҕайтан, Эмистэн, Бөтүӊтэн, Амма 2 нүөмэрдээх, Амма-Наахара, Болугур оскуолаларыттан барыта 24 оҕо кытынна. Экспертэринэн улуус учууталлара: Александрова Валентина Семеновна, Макарова Матрена Павловна, Моисеева Дария Ефремовна, Мякишева Ольга Валентиновна, Никифорова Анна Гаврильевна, Кондакова Варвара Афанасьевна, Любчич Александра Васильевна буоллулар.
Сынньалаӊ кэмигэр спорт ветерана, энтузиаст спорсмен Елена Семеновна Никифорова улахан дьоӊӊо, уолаттарга, кыргыттарга туспа хабылык, хаамыска күрэҕин тэрийэн болҕомтону тарта.
Валентина Семеновна Григорьева 80 сааһыгар аналлаах үөрүүлээх чааспытыгар пионердар барабааннаан ньиргитэн, горннаан, знамя тутан киирэн, «Взвейтесь кострами, синие ночи!» ырыанан саҕалаатылар. Үѳрүүлээх чааска уһуйааччыга истиң тыллар этилиннилэр, сырдык, үтүс баҕа санаа этилиннэ. Хомус дьүрүһүйдэ, хоһоон ааҕылынна, хор ньиргийдэ.
Күрэх түмүгэ маннык буолла: номинациялар «Методическое открытие» Иванова Айталина Гаврильевна (Бөтүӊ), «Лучший урок словесности» Иванова Марфа Юдовна (Болугур), «Открытие конкурса» Онуфриева Анна Васильевна (Сатаҕай), «Современный урок» Захарова Надежда Константиновна (Эмис), «Грани интеграции» Бубякина Лена Владимировна (Эмис), «Грани мастерства» Адамова Надежда Николаевна (Сатаҕай). Уруок күрэҕин кыайыылаахтара: 3-с миэстэ Васильева Карина Сергеевна (Өлөөн оскуолата), 2-с миэстэ Пестерева Надежда Ильинична (Дьокуускай 26 нүөмэрдээх оскуолата), 1-гы миэстэ Сергеева Татьяна Власьевна (Дьокуускай 1 нүөмэрдээх оскуолата).
Научнай конференция кыайыылаахтара: саха тылыгар 5-8 кылаастарга Гран-при Веревкин Роберт ((Мээндиги), 9-11 кылаастарга Сидоркевич Петя (Болугур), нуучча тылыгар Гран-при Калашникова Александра (Амма 2-с нүөмэрдээх), 9-11 кылаастарга Николаева Валя, Потапова Айыына (Амма-Наахара).
Бу улахан далааһыннаах тэрээһиммит сүрүн спонсора тыа хаһаайыстыбатын, норуот хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Болугур нэһилиэгин, Амма уонна Мэӊэ-Хаӊалас улуустарын бочуоттаах олохтооҕо, меценат, Саха өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай Мунньаҕын дьокутаата Руслан Еремеевич Федотов буолла. Кини балта, предприниматель Людмила Еремеевна Куприянова бу күн кэлэн, юбиляр учууталбытын Валентина Семеновнаны эҕэрдэлээн, бириистэри туттарда. Кинилэр аҕаларын Еремей Максимович Федотов 90 сааһыгар анаан, тѳрѳѳбүт сиригэр-уотугар долгуйан кэлэн, маннык үтүѳ дьыалаҕа кѳмѳ буолалларыттан үѳрэллэрин истиңник кэпсээтэ.
Маны таһынан биир дойдулаахпыт, меценат Ньургун Васильевич Гольдеров кѳмѳтѳ улахан. Ѳссѳ олохтоох администрация (баһылык Степан Николаевич Кузьмин), оскуола администрацията (директор Татьяна Ивановна Иванова), саха, нуучча тылын учууталларын холбоһуга, ветеран учууталларбыт уонна Валентина Семеновна үѳрэппит кылааһын оҕолоро, бэйэтин оҕото Попов Иван Николаевич сыаналаасх биристэринэн кѳмѳлѳстүлэр.
Валентина Семеновна кылааһын оҕолоро Амматтан тиийэ кэлэн, учууталларыгар ытыктабылларын биллэрдилэр, таптал, махтал тылларын эттилэр, ырыаларын анаатылар.
Дьэ, ити курдук учууталбытын ахтыбыт санааҕа олус истиңник, сүрэхтэн кѳрсүһүү, бэртээхэй уруоктар буоллулар, научнай дакылааттар ааҕылыннылар.
Күндү киһибит, учууталбыт Валентина Семеновна, бу сааскы чаҕылхай, сылаас, күлүмүрдэс күн курдук сэргэхтик, үѳрэ-кѳтѳ, олохтон астына-дуоһуйа, бар дьонуң махталын ыла сырыт диэн алгыыбыт. «Учуутал дьоло – үѳрэнээччилэригэр» эбэтэр «үѳрбүт киһи сирэйин саҕа үчүгэй суох» диэн сѳпкѳ да этэллэр эбээт.
Татьяна ПЕТРОВА,
саха тылын учуутала,
Болугур
]]>